۱. شخصیت گولیادکین: مردی در جست‌وجوی هویت
داستان با شخصیت یاکوف پتروویچ گولیادکین آغاز می‌شود، مردی در پترزبورگ که زندگی روزمره‌اش با انزوای اجتماعی و ترس‌های روانی پر شده است. او از خود احساس ضعف می‌کند و همواره در تلاش است تا به جایگاهی بالاتر از آنچه که هست برسد. این دغدغه‌ها او را به فردی منزوی تبدیل کرده است که به‌شدت از قضاوت‌های دیگران می‌ترسد. گولیادکین با وجود تلاش‌های مکرر برای اثبات خود، همیشه در پس‌زمینه قرار می‌گیرد. مشکلات روانی او در عین حال که ممکن است سطحی به نظر برسد، به تدریج ژرف‌تر و پیچیده‌تر می‌شود.

۲. همزاد و بحران هویتی
روزها، گولیادکین با مردی ملاقات می‌کند که به‌طور کامل شبیه او است. این فرد که همزاد او نام دارد، به‌گونه‌ای رفتاری به مراتب اجتماعی‌تر و موفق‌تر از او دارد. گولیادکین در ابتدا به‌طور کامل متوجه نمی‌شود که چه اتفاقی در حال رخ دادن است، اما به‌زودی متوجه می‌شود که همزاد نه‌تنها شبیه اوست بلکه در موقعیت‌های مختلف شروع به تصاحب زندگی او می‌کند. این تقابل و ورود همزاد به زندگی گولیادکین موجب یک بحران روانی شدید در شخصیت او می‌شود که در نهایت به شک و تردید درباره واقعیت و هویت منجر می‌گردد.

۳. روان‌پریشی و ناتوانی در درک واقعیت
در طول داستان، گولیادکین رفته‌رفته توانایی تمایز بین واقعیت و توهمات خود را از دست می‌دهد. در ذهن او، همزاد تبدیل به موجودی تهدیدآمیز می‌شود که نه‌فقط در زندگی شخصی بلکه در زندگی حرفه‌ای‌اش نیز جایگاه او را اشغال می‌کند. گولیادکین به‌طور مرتب خود را به‌عنوان قربانی این وضعیت می‌بیند و تلاش می‌کند تا از این مخمصه بیرون بیاید. او از بیماری روانی خود مطلع است اما نمی‌تواند آن را کنترل کند. این فروپاشی ذهنی او در حال تبدیل به یک فاجعه است.

۴. انزوای اجتماعی و طرد از اجتماع
همزاد به‌طور فزاینده‌ای در زندگی گولیادکین نفوذ می‌کند و درنهایت به تمامی روابط اجتماعی و شغلی او آسیب می‌زند. هیچ‌کس به شکایات او توجه نمی‌کند و اطرافیان گولیادکین او را به‌عنوان فردی با اختلالات روانی می‌بینند. گولیادکین که در ابتدا سعی دارد همزاد را از زندگی‌اش خارج کند، هر روز بیشتر به انزوا کشیده می‌شود. در این میان، او خود را تنها و بی‌پناه در دنیای بی‌رحم انسان‌ها احساس می‌کند و از تلاش‌های بی‌فایده خود برای اثبات واقعیت به شدت خسته می‌شود.

۵. از دست دادن کنترل و پایان روانی
گولیادکین به نقطه‌ای می‌رسد که دیگر نمی‌تواند بین ذهن خود و واقعیت تفاوت قائل شود. ترس از دست دادن هویت، ترس از اینکه همزاد به جای او قرار بگیرد، به او جایی برای نفس کشیدن نمی‌دهد. او به تدریج همه‌چیز را از دست می‌دهد: شخصیت، شغل، روابط اجتماعی و در نهایت عقل خود. پایان داستان با بستری شدن او در بیمارستان روانی، تصویری از فردی را نشان می‌دهد که هر آنچه از خود داشت را فدای مبارزه‌ای بی‌پایان با خود کرده است. در اینجا، داستایفسکی به اوج تراژدی انسانی دست می‌یابد.

۶. مفاهیم فلسفی و روان‌شناختی در همزاد
«همزاد» نه‌تنها داستانی روان‌شناختی است بلکه تأملی عمیق در مورد طبیعت دوگانگی انسان است. داستایفسکی از شخصیت گولیادکین برای نشان دادن تضادهای درونی انسان‌ها و درک اشتباه از هویت فردی استفاده می‌کند. همزاد نماد بخش‌هایی از شخصیت است که فرد قادر به مواجهه با آن‌ها نیست و در نهایت این قسمت‌های پنهان از روان انسان به شکل تهدیدی بیرونی بروز می‌کنند. این رمان همچنان بر سوالات فلسفی درباره وجود و هویت تأکید می‌کند و با بازنمایی سقوط گولیادکین، بر تأثیرات روانی فشارهای اجتماعی و درونی بر فرد می‌پردازد.